Stel groep zes de vraag: Waarom maakt een mol een molshoop? en er gaat een wereld voor je open. “Die gebruikt hij als uitkijktoren, dan kan hij zien of er gevaar dreigt!” Maar een mol is toch blind? Althans, hij is behoorlijk bijziend, daar verandert een uitkijktoren weinig aan. En het werk aan een molshoop is een van de gevaarlijkste momenten in het leven van een mol: bovengronds. Er kleven, zeker wanneer je mol bent, risico’s aan ‘je hoofd boven het maaiveld uitsteken’. Of doet de mol het om adem te halen? Daar zit natuurlijk wel wat in: beluchting van zijn gangenstelsel. Erg fris zal het niet zijn daar onder de grond. Maar waarom zit er dan geen gat in de molshoop? Zo komt er ook geen lucht in. Kortom: een hoop om over te filosoferen.
Ik wil u even meenemen naar het vwo. Het Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs oftewel het Vergelijkend Wandel Onderzoek dat ik de afgelopen tijd weer heb gedaan met twintig schoolklassen.
Hypothese: door de bescherming van het scharrelkind sterft het uit. En bij ‘bescherming’ bedoel ik niet het kind voorzien van alleweer outdoor-kleding maar ik bedoel dat onze kinderen tegenwoordig een schermpje hebben. En met een schermpje scharrel je niet: Tik Tok in plaats van tok tok.
Hoe we te werk gaan: ik haal de klassen op bij de school. Dan maken wij een wandeling van een uurtje langs zoveel mogelijk groen in de buurt van de school. Onderweg zoeken wij naar sporen van dieren. Dat kan een zeldzame pootafdruk van een hond zijn. ‘Zeldzaam’ omdat die bijna niet te vinden zijn in de betegelde schoolomgeving. Honden zien we natuurlijk wel, en als het de hond zelf niet is dan zijn het wel zijn uitwerpselen. Ik vertel dan altijd dat poep machtig interessant is voor een onderzoeker. Niet als het zich in het profiel onder de schoenzool bevindt, dan wordt de hele klas er de rest van de dag aan herinnerd dat we bij het spoorzoeken van die ochtend een hond hebben betrapt. Maar poep is wel een heel goed zichtbaar en makkelijk vindbaar spoor van een dier: een hond, een vogel of een worm.
Vaste prik tijdens de wandeling is dat ik een hoopje poep in de hand neem en dat analyseer samen met de kinderen. Dan vertel ik dat je aan poep kan zien wat een dier gegeten heeft, dat poep van vleeseters meer stinkt dan dat van planteneters en dat er weinig sensationeler is dan met je blote voeten in een verse koeienvlaai trappen: die warme substantie tussen je blote tenen door: heerlijk! Maar ook dat poep de manier is voor een lichaam om slechte stoffen kwijt te raken, dat je na het buitenspelen altijd je handen moet wassen en dat je poep niet met je blote handen moet oppakken. Behalve wormenpoep want dat is eigenlijk niets anders dan schoongemaakte grond. En dan zien ze het opeens allemaal en overal: het wemelt van de wormen(sporen).
Resultaten en conclusies: er waren weinig kinderen die weten dat zo’n hoopje grond wormenpoep is. Nu zijn dat er weer vijfhonderd meer. En inderdaad, kinderen scharrelen niet meer. Maar dat ligt denk ik niet zozeer aan de schermpjes. Het ligt aan de inrichting en het gebruik van onze openbare ruimte. Spelen doe je op de rubberen tegels van de speelplaats, liever niet van de paden af. Dat geeft rommel, dan schrikken de beestjes en je krijgt poep onder je schoen.
Er waren uitzonderingen: kinderen die wel weten wat het verschil is tussen een kraai en een ekster en die wel een worm vast durven te houden. Dat zijn meestal kinderen die door een (groot-)ouder mee naar buiten zijn genomen (dus u weet wat u te doen staat). Of die de app van Natuurmonumenten op hun smartphone hebben geïnstalleerd.
En ik heb geleerd dat de koeienvlaai-experience misschien toch een persoonlijk dingetje is waar niet iedereen warm voor loopt…
